Tài chính phi tập trung (TCPTC) là một hệ thống các ứng dụng tài chính với chức năng như các định chế tài chính truyền thống như sở giao dịch, hoạt động cho vay, đi vay, và mã hóa. Những ứng dụng này được hưởng lợi ích từ mạng lưới các hoạt động kết nối các sản phẩm TCPTC và ngày càng thu hút được nhiều thị phần từ những thị trường tài chính truyền thống. TCPTC đã và đang hứa hẹn sẽ thay thế hiệu quả cho hệ thống tài chính truyền thống. Tuy nhiên TCPTC cũng phải đối mặt với không ít vấn đề thách thức. Bài viết này thảo luận bốn vấn đề trong quá trình phát triển của TCPTC bao gồm: chi phí giao dịch, kiểm soát thu nhập tính thuế, quản trị, và sự hợp tác pháp lý toàn cầu.
- Giới thiệu
Trong thế giới tài chính phi tập trung, các giao dịch được thực hiện một cách tự động và các hợp đồng dựa trên công nghệ blockchain cho phép mọi người giao dịch trực tiếp với nhau không cần qua sự giám sát của các ngân hàng lớn – hay bất kì ngân hàng nào. Trong suốt lịch sử, các trung gian tài chính như là các ngân hàng thương mại, ngân hàng đầu tư, môi giới chứng khoán, các quỹ đầu tư tập trung đóng vai trò quan trọng trong hệ thống tài chính. Hiện nay, hệ thống này đang được chứng minh rằng có thể được thay thế hiệu quả bởi hệ thống của các giao dịch phi tập trung dựa trên công nghệ blockchain. Hệ thống giao dịch phi tập trung cung cấp các hệ thống blockchain mở và các phần mềm mã nguồn mở, mọi người có kết nối internet có thể tham gia một cách miễn phí.
Mặc dù Tài chính phi tập trung có triển vọng lớn và là tương lai của ngành tài chính, nhưng vẫn còn nhiều thách thức cần phải giải quyết như là tính minh bạch và các quy định luật pháp. Tài chính phi tập trung không chịu sự quản lý của bất kì một tổ chức hay chính phủ nào. Điều này biến nó thành một cục nam châm cho tội phạm lừa đảo và rửa tiền, cũng như nó không có hệ thống bảo vệ quyền lợi của khách hàng đầy đủ như đối với hệ thống tài chính truyền thống. Bài viết này sẽ thảo luận bốn vấn đề thách thức đối với hệ thống tài chính phi tập trung:
- Tài chính phi tập trung không phải là một sân chơi miễn phí
Mặc dù TCPTC hứa hẹn sẽ giao quyền truy cập một cách tự do, không có điều gì chắc chắn nó sẽ là một hệ thống giao dịch miễn phí. Các thị trường tài chính vốn dĩ phát triển dựa trên lợi thế kinh tế về quy mô cũng như là một mạng lưới rộng lớn. Các lực này tạo ra áp lực cho việc tập trung hóa mặc dù có sự tự do tham gia thị trường.
Ví dụ, với tầm quan trọng của thanh khoản trong giao dịch, các bên tham gia luôn luôn cố gắng để thực hiện giao dịch của họ tại thị trường trường tốt nhất và có tính thanh khoản cao nhất. Sự mong muốn của các nhà giao dịch (khách hàng) đem lại cho sàn giao dịch quyền thu phí. Chúng ta đang bắt đầu thấy điều đó trên thị trường tài chính phi tập chung. Các sàn giao dịch thu phí cao hơn và bảo vệ cho vị trí lợi thế của họ trên thị trường.
- Khó khăn trong việc thu thuế
Các giao dịch được thực hiện sử dụng tiền điện tử là chịu thuế, nhưng thống kê chúng không dễ dàng, cho dù nhà quản lý có ý chí mong muốn làm điều đó. Mặc dù TCPTC được xây dựng dựa trên sự không can thiệp và ẩn danh của Blockchains. Thực tế, ngân hàng Barclays tính toán cơ quan thuế Hoa Kỳ có thể thất thu 50 tỷ đô la mỗi năm vì không thu được thuế giao dịch tiền điện tử, do việc theo dõi và thu thuế các giao dịch điện tử là rất khó khăn.
Trong thế giới tài chính phi tập trung, việc thu thuế là rất khó khăn. Không có cơ quan trung gian nào có thể có cơ sở để ấn định thuế và xác định danh tính của bạn nên không thể gửi hóa đơn nộp thuế. Mặc dù bạn muốn được đánh thuế một cách đầy đủ, không muốn vi phạm pháp luật về thuế, thì việc thống kê thuế đầy đủ cũng rất phức tạp.
Mặc dù đến một ngày nào đó, chúng ta có thể kì vọng phần mềm có thể giúp tính toán thuế thu nhập từ giao dịch tiền điện tử của một người. Điều này có thể hữu ích cho ai đó muốn kê khai thuế một cách tự nguyện. Nhưng sẽ dễ dàng hơn cho mọi người trốn khoản thuế điện tử, do vậy, bỏ qua một phần hỗ trợ lớn của hệ thống tài chính điện tử so với hệ thống tài chính truyền thống nơi mà họ có thể thu thuế.
- Các vấn đề quản trị ảnh hưởng tới lĩnh vực TC phi tập trung
Khác với nền tài chính truyền thống, quản trị TCPTC được xây dựng dựa trên những tổ chức ẩn danh phi tập trung. Khả năng ra quyết định trên diện rộng của toàn bộ các chủ thể có lợi ích, một dạng như hoạt động cộng tác điện tử, với một mạng lưới người dùng bỏ phiếu cho đề án xử dụng các định danh điện tử.
Tuy vậy, sự thiết kế đó không thể tránh khỏi những thách thức quản trị đã ấn định trong hệ thống mã hóa. Ví dụ, một tổ chức ẩn danh phi tập trung (Decentralized Autonomous Organization – DAO) có thể huy động được một khoản tiền khổng lồ, tuy nhiên phải đối mặt với hàng loạt thách thức về quản trị như việc đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ của những người tham gia hệ thống.
Thêm vào đó, nếu như có những nhà đầu tư sở hữu một lượng lớn cổ phần (có thể gọi là cổ đông lớn) thu được khả năng kiểm soát có thể áp đặt sự ảnh hưởng của họ lên hệ thống. Sẽ rất khó để áp đặt hình phạt trong điều kiện blockchain là không định danh. Điều này khiến một câu hỏi được đặt ra về khả năng tự giải quyết vấn đề của hệ thống blockchain nếu như không sử dụng những cơ chế bên ngoài hệ thống.
Vấn đề quản trị trong hệ thống blockchain mới và hệ thống tài chính cũ không có nhiều điểm khác biệt dẫn tới các hệ thống quản trị hiệu quả vẫn cần các cơ chế hỗ trợ bên ngoài.
- Quy định pháp luật mang tính toàn cầu cần được đẩy mạnh hơn
Luật pháp về tiền số và tài chính phi tập trung có sự khác biệt lớn trên bình diện toàn cầu, và một thể chế luật pháp toàn cầu sẽ giúp giảm thiểu những sai phạm. Lấy Mỹ và Châu Âu làm ví dụ. Tại Châu Âu, với quyền hành pháp tập trung, họ dễ dàng đưa ra các quy định với sự thống nhất tập trung cao (Makarov and Schoar, 2022). Tại Mỹ, có quá nhiều nhà lập pháp và họ cần liên kết để có thể thống nhất.
Nhưng cũng có những giải pháp có thể quản lý hệ thống tài chính phi tập trung mà vẫn có thể giữ được hầu hết các đặc điểm của cấu trúc blockchain nhưng vẫn thúc đẩy được trách nhiệm giải trình và tính tuân thủ pháp lý. Ví dụ, những người tham gia vào mạng lưới có thể bị yêu cầu kiểm tra địa chỉ pháp lý để xác định nhân thân, và chỉ những địa chỉ được xác định mới được quyền thực hiện giao dịch.
Tham khảo
Harvey, C. R., Ramachandran, A. and Santoro, J. (2020) ‘DeFi and the Future of Finance’, SSRN Electronic Journal.
Makarov, I. and Schoar, A. (2022) ‘Cryptocurrencies and Decentralized Finance (DeFi)’, NBER Working Paper series.
Yermack, D. (2017) ‘Corporate governance and blockchains’, Review of Finance, 21(1), pp. 7–31. doi: 10.1093/rof/rfw074.
